გამოქვეყნებულია ვებ გვერდზე www.azrebi.ge
09.11.2009
ნინია კაკაბაძე
ეს წერილი ნაწილობრივ, ნინო დანელიას სტატიის (”მედიის ფუნქცია: მიუკერძოებლობა თუ დემოკრატიული ღირებულებების ადვოკატირება”) ინსპირაციით შეიქმნა.
ნინო სულ სხვა არჩევანზე საუბრობს, მე მეორე დილემა გამახსენდა. ყველაზე ნაკლებად, დილემის წინაშე მაშინ დგები, როდესაც არჩევნებზე მიდიხარ. იქ ბევრი არაფერია ასარჩევი. ნამდვილი დილემა არჩევნებიდან არჩევნებამდეა და თანაც არა ერთხელ.
როგორი რთულია ჩვენს ქვეყნაში შეძლო და ყველა იმ ადამიანის, იდეის უფლება დაიცვა, ვინც ჩაგრულია ან კი დაადგინო, ვინ არის სინამდვილეში ჩაგრული. მაგალითად, უკანაკსნელი საპროტესტო მანიფესტაციების დროს ძალოვანი სტურქტურები ერთის ხელშია, ძალაუფლება კი მეორის. რომელია მათ შორის უმცირესობა, რომ მისი უფლებები დაიცვა, რთულად განსასაზღვრია. ამ დილემის წინაშე მაშინ დგები, როდესაც იდეოლოგიურად ორივე მხარე მიუღებელი და შენთვის უცხოა. ამასობაში ორივე მხარე დაგძახის - ახლა შუაში დგომა ღალატის ტოლფასიაო. დაპირირისპირებული მხარეები კი ასე გამოიყურებიან: - ძირითადად რევანშისტულად განწყობილი ოპოზიციონერი პოლიტიკოსები და მათ უკან, ავანგარდში მყოფი სვეტსკი თბილისელები, რომლებსაც ქართველობას და მართლმადიდებლობას ართმევენ. მეორე მხარეს ხელისუფლება, რომელმაც დაიჯერა, რომ ძალადობრივი საშუალებებით ააშენებს სახელმწიფოს და პოლიტიკურ იდეალად ხან მაკიაველის ფილოსოფიას, ხან პონოჩეტის მმართველობის სტილს აცხადებს, (ეს მხოლოდ ზოგადი დახასიათებისთვის). როგორი რთულია მათ შორის არჩევანის გაკეთება, სადაც ერთი ძალაუფლების მოპოვებისთვის იბრძვის, მეორე კი შენარჩუნებისთვის - მათი იდეალები კი ერთნაირად უცხოა. ვინ არის მათ შორის ჩაგრული, რომ მისი უფლებების დაცვა სცადო?! ჩაგრული ის ჯარისკაცი თუ პოლიციელია, რომელსაც ადამიანების ცემას ავალებენ და ის რიგითი მანიფესტანტი, რომელიც ამ ბრძანების მსხვერლი ხდება. დიახ, ასეთ დროს ყველაზე რთულია გამოხვიდე და ღიად გააპროტესტო უსამართლობა, რადგან შენგან ერთის გმობას და მეორის დიდებას ითხოვენ.
შუაში დგომა ასეთ დროს ერთდროულად კომფორტულიც არის და კომფორმისტულიც, რადგან გარკვეულწილად პასუხისმგებლობას იცილებ ორივე მხარის ქმედებაზე. დისკომფორტულიც არის, რადგან ორივე მხარე მტრად აღგიქვამს. ესეც გარდამავალი ეტაპის დამახასიათებელია, რადგან ქვეყანა ჯერ ისევ მკევთრად პოლარიზებულია და სიბნელე ორივე მხარეს უმრავლესობაშია.
მედიის მკვლევარი ნინო დანელია თავის სტატიაში - “მედიის ფუნქცია: მიუკერძოებლობა თუ დემოკრატიული ღირებულებების ადვოკატირება”, კითხვას სვამს: რა უნდა ქნას მედიამ, “აიღოს დემოკრატიული ღირებულებების პრომოუტერის როლი და დიახაც, აირჩიოს პოზიცია თუ ნებისმიერ ვითარებაში მიუკერძოებლად გააშუქოს მოვლენები და მერე, საზოგდოებამ თავისუფალი მსჯელობის შედეგად თავად გააკეთოს არჩევანი?” მის მიერ დასმულ კითხვაზე ამ პოლარიზებულ საზოგადეობაში ორივე მხარეს ცალსახა პასუხი აქვს და ამ შემთხვევაში სხვადასხვა ნაპირზე მდგომი ადამიანების მოსაზრებათა სრული ჰარმონიაა - იყო დემოკრატიული ღირებულებების პრომოუტერი და ასევე გააშუქო მოვლენები მიუკერძოებლად - ერთმანეთს ხელს არ უშლის. მათთვის მარტივია, რადგან დემოკრატიული ღირებულებები თუ ობიექტურობა იქ არის, სადაც ისინი დგანან. თუმცა საქმე ასე მარტივად არ არის, რადგან სხვადასხვა მხარეს მყოფნი აბსოლუტურად დარწმუნებულნი არიან საკუთარი პრინციპების სისწორეში, პრინციპები, რომელიც პრინციპულად განსხვავდება ერთმანეთისგან და ამავე დროს ბევრი აქვთ საერთო.
და ბოლოს, ჩემი ამბივალნტური შეგრძნებების საილუსტრაციოდ, დღეს ყველაზე აქტუალურ თემას კიდევ ერთხელ გამოვეხმაურები. მანამდე კი შეგახსენებთ, რომ იმას, რაც ამ თემასთან დაკავშირებით ჟურნალ “ლიბერალის” ბლოგზე დავწერე, არც ერთი წუთით არ გავურბივარ. თუმცა, მაშინ გავექეცი ჩემთვის არანაკლებ მნიშვნელოვან საკითხს, რადგან ჩავთავლე, რომ იმ მომენტში უადგილო იქნებოდა: რაღაც ეტაპზე ჩვენ ყველანი “თეა თუთბერიძეები” ვიყავით, იმისათვის, რომ ბნელით მოცული ფუნდამენტალისტი “მორწმუნეებისათვის” გვეჩვენებინა - ამ ქვეყანაში ხელშეუხებელი თემები თუ ადამიანები არ არსებობენ და ჩვენ სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება უნდა დავიცვათ, მოსწონს თუ არა ეს ყველას. უნდა დავიცვათ ის, რაც თავად თუთბერიძემ არ იცის. თეა თუთბერიძესთან და მის თანამოზრეებთან პირადი შეხების მაგალითებს აღარ გავიხსენებ, ჭორაობაში რომ არ ჩამეთვალოს, მაგრამ სწორედ მათი უმთავრესი პრობლემაა განსხვავებული აზრის სრული მიუღებლობა. კონკრეტულ, საჯარო მაგალითზე კი მოგახსენებთ: საიდან იწყება კონფლიქტი? თეა თუთბერიძე პატრიარქს სწორედ განსხვავებული აზრისათვის უცხადებს ბრძოლას და განსხვავებული აზრისათვის უწოდებს მის სიტყვებს ანტისახელმწიფოებრივს, სწორედ კაპიტანთან დაკავშირებული სიტყვების შემდეგ გამოთქვამს ეჭვს პატრიარქის სავარაუდო კავშირებზე რუსულ სპეცსამსახურებთან. ანტისახელმწიფოებრივი ქმედება კი კანონით დასჯადია. ამ კონფლიქტში გამარჯვების შემთხვევაში ჩნდება შიში იმისა, რომ ექსტრემისტული იდეოლოგია, რომელიც ასე მძაფრად ახასიათებს სახელისუფლო ძალას, პარტიის, მთავრობის შიგნით თუ გარეთ, კიდევ უფრო მკვეთრ და მტკინვეულ ფორმებს მიიღებს.
ამიტომ, სწორედ აქ დგება მთავარი დილემა, სახელმწიფო ნაციონალიზმში ტრანფორმირებული ექსტრემისტული (ხშირ შემთხევვაში კომკავშირული ელფერით) იდეოლოგია - ფუნდამენტალისტური კულტურულ-ეთნიკურ-ნაციონალისტური იდეოლოგიის წინააღმდეგ, რომელი ჯობია? რომელი უნდა დაიცვა? თავი დავანებოთ და არ განვიხილოთ მათი ბრძოლის ფორმები ესთეტიკურ პლანში, რადგანაც ორივე მხარის მებრძოლები გემოვნების ყველაზე მდარე ხარისხს ამჟღავნებენ. აქ საქმე იდეებს ეხება - უნდა დაიცვა თუ არა იმ ადამიანის სიტყვის თავისუფლება, რომელიც სანიმუშოდ არატოლერანტულია სხვისი სიტყვის თავისუფლების მიმართ, რომლის იდეოლოგიაც სრულიად მიუღებელია შენთვის.
მაშინ, როდესაც ნინო დანელიას აკრიტიკებდნენ მის მიერ დასმული შეკითხვის გამო, (ზოგიერთი მათგანი მიუკერძობლობისა და ობიექტურობის მასტერკლასსაც ატარებდა ან კი ამ მასტერ კლასს ადიდებდა) ავიწყდებოდათ, რომ დანელია ჯერ ჩამოუყალიბებელ, შეუმდგარ სახელმწიფოზე საუბრობს, სადაც ჯერ არ ვიცით რა გაიმარჯვებს და არ ვიცით სინამდვილეში გვსურს თუ არა ლიბერალური დემოკრატია?! ქართულ საზოგადოებას, ქართველ ხალხს ჯერ არ შეუქმნია ღირებულებითი სისტემა, რომელიც ამ ახალი სახელწიფოს ღერძად იქცევა. ამიტომაც არავინ არის დაცული შეცდომებისგან, არც მარცხნივ, არ მარჯვნივ და არც შუაში მდგომი ადამიანთა ჯგუფი. ჩვენ ყოველთვის არ ან ვერ ვიცავთ იმას, რისიც გვჯერა. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, გაცილებით ადვილია დავიცვათ თეა თუთბერიძე იმ ღია და აგრესიული თავდასხმებისგან, რომელიც ყველა ჩვენთაგანის კომპიუტერის ეკრანზე ნათლად ჩანს, ყოველგვარი გაყალბების გარეშე და, მაგალითად, რთულია დავიცვათ იმ დაზარალებული ადამიანის უფლება, რომლის შესახებაც გვიამბობენ (ვიცით როგორ “ვაფასებთ” ინტერპრეტაციის უნარს), რომ ის ფიზიკური ძალადობის მსხვერპლი გახდა. თუმცა ესეც ჩვენი არჩევანია, როგორ მოვიქცევით კონკრეტულ შემთხვევაში. კითხვის ნიშნები კი ყველა შემთხვევაში გვიჩნდება.
დიახ, ეს არის დემოკრატია, - დაიცვა ყველა იმ ადამიანის თუ სიტყვის უფლება, რომელსაც დევნიან ან ჩაგრავენ, როდესაც მას ძლიერი უპირისპირდება, - იქნება ეს თეა თუთბერიძე თუ ღამით სახლში მიმავალი მანიფესტანტი, რომელსაც ბნელ კუთხეში პოლიციელი ურტყამს. ეს ის დემოკრატიაა, რომელიც ჩვენ უნდა ვისწავლოთ და ახლა მხოლოდ მისი შესწავლის პროცესში ვართ. გავაკეთოთ არჩევანი იმ იდეის თუ მიზნის სასარგებლოდ, რომლისაც გვჯერა და ყველას მივცეთ საკუთარი არჩევანის გაკეთების უფლება. ბრძოლა კი სწორედ ამ იდეალისთვის უნდა მიდიოდეს: ვისწავლოთ ყოველნაირი სიტყვის, აზრის თავისუფლად გამოხატვა. მინდა ეს გახდეს ჩემი და არა მხოლოდ ჩემი საკვანძო არჩევანი. ამ ეტაპზე კი მეც სწავლის პროცესში ვარ და ამიტომაც ვსვამ კითხვებს, როდის არის ჩვენი არჩევანი სწორი?!
